• Pandemia dotknęła państwa w różnym stopniu – najbardziej ucierpią kraje globalnego Południa, dysponujące najmniejszymi środkami na walkę z nią. Podobna zależność zachodzi w UE: najbardziej ucierpiały te państwa członkowskie, które dysponują ograniczonymi środkami na odbudowę gospodarki. Kryzys może więc pogłębić nierównowagi, które już przed jego nadejściem były poważnym wyzwaniem.
• Kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 to przełomowy moment dla UE. Jego konsekwencją może być zacieśnienie integracji połączone z poważną transformacją systemu gospodarczego albo zmiana dotychczasowego modelu integracji, będąca konsekwencją nasilenia sporów wewnętrznych. W unijnej reakcji na kryzys ujawniły się problemy, które nie wynikały z przerostu integracji, lecz przeciwnie – z braku silniejszych mechanizmów koordynacyjnych.
• WHO zawiodła w kwestii prewencji, a część jej zaleceń osłabiła gotowość państw do zdecydowanego przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby. Z upływem czasu zaangażowała się jednak w ważne inicjatywy w celu powstrzymania pandemii i łagodzenia jej skutków, zwłaszcza na rzecz opracowania skutecznych metod leczenia i szczepionki.
• Na nieskuteczną początkową reakcję WHO złożyło się szereg czynników: niewłaściwe procedury, deficyt informacji i niedoszacowanie ryzyka, obawy o społeczno-gospodarcze konsekwencje wydawanych zaleceń, a być może także naciski Chin. To sugeruje konieczność reformy organizacji i jej procedur, a także weryfikacji, jaki wpływ na jej działania miała ChRL.
• Znaczenie systemu ONZ po opanowaniu pandemii wzrośnie, gdyż będzie pełnił rolę wspierającą w odbudowie po kryzysie gospodarczym spowodowanym przez COVID-19, zwłaszcza w państwach rozwijających się. Część państw, szczególnie USA, może dążyć do ograniczenia zaangażowania w działalność systemu. Ich miejsce będą się starały zająć Chiny.
• Stan i przyszłość współpracy wielostronnej stały się wskutek pandemii jednym z głównych tematów debaty publicznej, choć nie jest jasne, czy się ta współpraca umocni, czy osłabi. Multilateralizm obwinia się za niedociągnięcia globalizacji, a oba zjawiska bywają ze sobą Wskutek pandemii klaruje się osobna kategoria zagrożeń egzystencjalnych, których cechą wyróżniającą jest to, że jedynie współpraca globalna może je skutecznie postrzymywać.
• W polityczno-militarnym aspekcie bezpieczeństwa międzynarodowego pandemia nie zmieni najważniejszych wyzwań i przyczyni się raczej do pogłębienia istniejących konfliktów i kryzysów niż do radykalnych zmian.
• Należy spodziewać się wzmożenia rywalizacji wojskowej o prymat globalny między Stanami Zjednoczonymi a Chinami, z istotną rolą Rosji. Rozpoczęła się ona przed wybuchem pandemii, ale postawa Chin podczas kryzysu wzmocniła wśród amerykańskich decydentów przekonanie, że konieczne jest zaostrzenie polityki USA wobec tego kraju.
• Doświadczenie współpracy w czasie pandemii może spowodować wzmocnienie więzi między członkami UE i NATO, i dać im impuls do dalszej integracji w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obronnej. Nie jest to jednak przesądzone. W NATO mogą w dłuższej perspektywie pogłębić się napięcia pomiędzy sojusznikami na tle uzgodnienia priorytetów, relacji z Rosją i Chinami oraz wydatków obronnych.
• W efekcie pandemii uwaga rządów i społeczeństw może zacząć koncentrować się na niewojskowych wymiarach bezpieczeństwa kosztem jego aspektów militarnych. Będzie to miało bezpośrednie przełożenie na kształt narodowej polityki obronnej, w tym inwestycje w zdolności wojskowe, oraz na treść międzynarodowej polityki bezpieczeństwa.
• W wyniku pandemii pojawił się głęboki kryzys gospodarczy, który ma zarówno charakter popytowy, jak i podażowy. To utrudnia jego zażegnanie i jednocześnie zwiększa jego skalę. Według Międzynarodowego Funduszu Walutowego w 2020 r. zamiast przewidywanego wcześniej wzrostu o 3,3% globalny PKB może spaść o 3%.
• Pandemia trwale zmieni obraz gospodarki światowej, skutkując m.in. częściowym odwrotem od globalizacji i zmianami w funkcjonowaniu globalnych łańcuchów wartości, zwiększeniem skali protekcjonizmu, spadkiem obrotów w handlu międzynarodowym i jego udziału w globalnym PKB. Będzie również katalizatorem zmian strukturalnych, np. w sferze usług cyfrowych czy automatyzacji produkcji.
• W krótkim okresie polska gospodarka spowolni nie tylko w wyniku spadku krajowej konsumpcji i produkcji, lecz także ze względu na zaburzenia w funkcjonowaniu globalnych łańcuchów wartości oraz zmniejszony popyt globalny. W dłuższej perspektywie dla Polski, silnie związanej gospodarczo z UE, częściowy odwrót od globalizacji w wyniku pandemii nie musi być niekorzystny, gdyż firmy, które sprzedają towary w UE, sprowadzą do Europy, w tym Polski, jeszcze więcej swoich inwestycji.
• Emisje gazów cieplarnianych w 2020 r. najprawdopodobniej zmniejszą się o od 4% do 7% zależnie od długości utrzymywania restrykcji. Jednak emisje ponownie wzrosną wraz ze wznowieniem działalności gospodarczej. Obecny kryzys nie oznacza więc realizacji jednego z celów polityki klimatycznej – zerwania związku między wzrostem gospodarczym a wzrostem emisji (tzw. decoupling).
• By skutecznie przeciwdziałać zmianom klimatu, wszystkie największe gospodarki i emitenci CO₂ muszą zjednoczyć się w wysiłku ograniczenia emisji oraz pomocy państwom rozwijającym się. Bez Chin, Indii i USA (ale też takich państw jak Indonezja czy Brazylia) nie uda się powstrzymać zmian klimatu. Obciążona kryzysem UE ze względu na potencjalne spory handlowe będzie miała większe trudności w asertywnym podejściu do partnerów, np. we wprowadzeniu granicznego podatku węglowego.
  

Cały raport do pobrania na www.pism.pl/publikacje/Konsekwencje_pandemii_COVID19_dla_stosunkow_miedzynarodowych